Hrišćanstvo
Hrišćanstvo (na grčkom jeziku: χριστιανισμός, na latinskom jeziku: christianitas) je jedna od tri najveće monoteističke (jednobožačke) religije, i nastalo je na prostoru nekadašnjeg Rimskog carstva. Religija je zasnovana pojavom Isusa Hrista, siromašnog čoveka iz Nazareta u Galileji i Njegovim osnivanjem Crkve, kao zajednice Tela Njegovog, u prvom veku nove ere.
Isus Hrist je propovedao o božjem i nebeskom kraljevstvu, tako skupljajući mnogo pobornika, koji su ga smatrali mesijom. Grčka reč Χριστός u prevodu znači mesija, pa su tako prve pripadnike Hristove vere u Antiohiji nazvali χριστιανοί, imenom koje je ostalo do danas. Hrišćanstvo je predstavljalo prvu univerzalističku religiju, nasuprot dotadašnjim nacionalnim religijama, i propovedalo jednakost svih ljidu pred bogom: Jevreja, Grka, Rimljana, siromašnih, bogatih, žena, muškaraca. Zbog propovedanja jednakosti brzo je zavladalo među siromašnima. Kao religija hrišćanstvo se pojavilo u periodu raspada robovlasničke države, kasnije kada je postalo zvanična, državna religija, hrišćanstvo je vezalo svoje interese sa interesima vladajuće klase i udaljilo se od ideala koje propovedaju jevanđelja. Dogmatske rasprave, kao i političke prilike i razni interesi su doveli do toga da je danas hrišćanstvo razjedinjeno. U početku je imalo mnogobrojne sekte, ali se kasnije, uglavnom zaslugom helenistički obrazovanog jevrejskog propovednika - Apostola Pavla, organizovalo u jedinstvenu religioznu zajednicu, crkvu.
Danas, hrišćanstvo prestavlja teritorijalno najrasprostranjeniju i brojčano najveću svetsku religiju, čiji broj vernika prelazi 2.200.000.000.
Danas se pod hrišćanstvom uglavnom podrazumevaju tri glavne denominacije: Pravoslavna, Rimokatolička i Protestantska (evangelici ili luterani, reformisani ili kalvini, anglikanci, baptisti, metodisti, kvekeri, adventisti, pentekostalci, Jehovini svedoci...). Manje hrišćanske denominacije predstavljaju monofizitstvo (jermensko-gregorijanska, jakobitska, koptska i etiopska crkva) i nestorijanstvo. Krajem HH veka, i početkom HH javlja se među ovim hrišćanskim ograncima želja za saradnjom, pomirenjem i međusobnim zbližavanjem. Ekumenski pokret započeo je među protestantskim crkvama gde je problem zajedničkog delovanja bio najizraženiji. Ideje o pomirenju pravoslavaca i katolika su posebno ojačaje među teolozima posle II vatikanskog sabora i pomirenju rimskog pape i carigradskog patrijaraha (poseta Pavla IV Carigradu 1967. godine)
Istorija hrišćanstva Zvanično, hrišćanstvo je religija koja koja nastaje u prvom veku nove ere. Tačnije, godina rođenja Isusa Hrista, prestavlja godinu novog računanja vremena. Ali, slobodno se može reći da su temelji hrišćanstva postavljeni 2000 godina pre nove ere, pojavom Avrama, Isaka i Jakova. To je priča stara više hiljada godina. Avram, Isak i Jakov su predstavljeni kao proroci koji su verovali u boga Jehovu (hebrejski: יתזח odnosno jahvh- pravilan naziv je Jahve, a ne Jehova ali se ovaj drugi pojam odomaćio od XIV veka). Njihov zadatak, bio je da propovedaju božije reči i tako poduče narod o postojanju boga Jehove. Takođe, imali su zadatak da pripreme put i nagoveste rođenje Isusa Hrista-Sina božijeg.
Hrišćanstvo se pojavljuje na tlu Izraela, koji je tada bio okupiran pod Rimljanima. Za samo tri veka svog razvijanja, postalo je zvanična religija mnogih država i naroda. Hrišćanstvo je bilo organizovano u jedinstvenu religioznu zajednicu, crkvu.
Prvi hrišćani su, za simbol Isusa Hrist, odabrali znak ribe. „Isus Hrist, Božiji sin, Spasitelj“, se na grčkom piše Isu Histu Teu Ios Sotir, a prva slova daju reč „IHTIS“, što u prevodu sa grčkog, znači riba.
Hrišćanske opštine U prvom veku nove ere hrišćani su se tajno okupljali na zajedničkim verskim obredima, propovedima i molitvama. Zajednice hrišćanskih vernika zvale su se hrišćanske opštine, bilo ih je u svim delovima carstva, i u njima je imovina bila zajednička. Ali, hrišćanstvo je samo u početku bilo religija ugnjetenih i potlačenih, da bi vremenom sve više bogataša, nesigurnih i nezadovoljnih državnom vlašću, pristupalo novoj veri. Hrišćanske opštine su se sve više širile i bogatile. Tada hrišćani menjaju svoje učenje i od svojih pristalica počinju da traže poslušnost i pokornost državnoj vlasti. Uskoro je nestalo i imovinske jednakosti među hrišćanima. Krajem drugog veka nove ere sve hrišćanske opštine ujedinile su se u jednu zajednicu čiji je poglavar postao rimski episkop (rimski biskup), kasnije nazvan papa (grčki: πάππαρ, latinski: papa - otac). Danas je sedište pape je u Vatikanu i rimski papa ima zvaničnu titulu biskupa grada Rima, nadbiskupa i mitropolita rimske crkvene provincije, primasaItalije i patrijarha Zapada, dok mu je službeni naziv Pontifex Romanus ili Pontifex maximus. Tako je stvorena verska organizacija Hrišćanska crkva.
Isus Hristos Isus se smatra osnivačem hrišćanske religije, rođen je u Vitlejemu u Palestini Po njemu je religija i dobila ime. Godina njegovog rođenja predstavlja godinu početka nove ere i novog načina računanja vremena. Isus kao spasitelj proističe iz boga kao duh, a na putu ka zemlji poprima sve više ljudskih osobina, tako na kraju postaje čovek i kao takav širi svoje učenje o spasu među ljudima, da bi se konačno mučeničkom smću žrtvovao za ljudski rod i opet u vidu duha uskrsnuo i vratio se na nebo. Isus je prema hrišćanskom verovanju širio svoju veru, ljubav, razumevanje, skromnost, snishodljivost po Galileji, Judeji i okolnim provincijama zbog čega je osuđen na smrt zakucavanjem na krst sa koga je trećeg dana vaskrsao. Do nedavno se smatralo da su Isus i same biblijske priče mit ili legenda. Najnovija istraživanja pokazuju da je Isus ipak istorijska ličnost, proučavajući dela nehrišćanskih književnika iz prvog veka nove ere – Josifa Flavija i Tacita. Neki autori i istraživači ranog hrišćanstva tvrde da istorijsku pozadinu za legendu o Isusu Hristu predstavlja Ješua prorok male jevrejske sekte ebionita, drugi tvrde da je pripadao sekti nazoreja. Osnovni izvor o životu i radu Isusa Hrista predstavlja Novi zavet, drugi deo svete hrišćanske knjige, Biblije (grč. Biblija u prevodu „Knjiga“).
Život Isusa Hrista - Biblijske priče Prema predanju Isus je sin Boga i device Marije. Naime, njegov dolazak najavio je anđeo Gavrilo kojeg je poslo sam Bog. Gavrilo je objasnio Mariji da je ona izabrana da rodi Božijeg sina i da će ubrzo biti oplođena svetim duhom. To je objasnio i Jakovu - budućem Marijinom mužu. Rekao im je da detetu daju ime Isus Hristos. Hristos u prevodu znači mesija, pomazanik, od Boga poslat. Tako je i bilo. Isus ubrzo postaje mudar propovedač. Sakuplja narod i prenosi im poruke od Boga date, učeći ih hrišćanskom moralu i principima. Ubrzo zatim počinje da čini čuda: leči bolesne, hrani gladne, oživljava mrtve, poji žedne... Oko 30. godine svog života biva kršten kod Jovana Krstitelja. Potom bira dvanaest apostola: Petra (Simona), Andriju, Jakova Zevedejeva, Jovana, Filipa, Vartolomeja, Mateju, Tomu, Jakova Alfejeva, Simona, Leveja zvanog Tadija i Judu Iskariotskog. Posle tri godine propovedanja biva uhapšen i doveden pred Sinedrion (jevrejski sud), a potom je predat rimskom guverneru Pontiju Pilatu. Isus je osuđen da umre kao rob razapet na krstu. Na tajnoj večeri, uoči svoje smrti, govori učenicima ko će ga izdati. Takođe im govori da će, trećeg dana posle svoje smrti, vaskrsnuti i pridružiti se svome ocu na nebu. Za hleb koji su jeli na toj večeri, Isus je rekao da je to njegovo telo, a za vino koje su pili, da prestavlja njegovu krv. I da tako treba i da ostane. Po predanju u trenutku kada je podlegao mukama razapet na krst, spustio se mrak, iako je bilo podne. Poslednje reči su mu bile: „Oprosti im oče, jer ne znaju šta čine.“
Biblija – Sveta knjiga Biblija (drugačije: Sveto Pismo, eng. Bible) je hrišćanska sveta knjiga. Sastoji se iz dva dela: Starog zaveta, u kojem je opisan nastanak Zemlje i ljudi na njoj, i njinov razvoj, do rođenja Isusa Hrista, i Novog zaveta, u kome je opisan život Isusa, kroz četiri jevanđelja, i budućnost ljudi i njihovog života na Zemlji. Novi zavet je zbirka spisa ideologa i osnivača rane hrišćanske crkve, pisanih na grčkom i delimično na jevrejskom jeziku u prvom i drugom veku nove ere. Inače, i sam Isus je govorio aramejski. Ovaj jezik danas je mrtav. Novi zavet sadrži ukupno 27 spisa kanonizovanih u nekoliko faza zaključno sa četvrtim vekom, iako su svi tekstovi bili dovršeni do sredine drugog veka. Sadrži četiri jevanđelja (grčki: evangelion - dobra vest) i to po Mateji, Luki, Marku i Jovanu. Prva tri jevanđelja su sinoptička. Novi zavet takođe sadrži ranu crkvenu istoriju (dela apostolska), dvadesetjednu poslanicu i jednu apokalipsu (otkrovenje Jovanovo). Upravo četiri jevanđelja predstavljaju izveštaj o Isusovom životu, o njegovim kazivanjima i delima. Prema Bibliji, Isus je začet bezgrešnim začećem. Ideja da je Isusa rodila devica trebalo bi da ispuni verovanje iz Starog zaveta da je on Sin Božiji. Prema istorijskim podacima rođen je u 31. godini vladavine rimskog imperatora Avgusta, u Vitlejemu, u Judeji, od majke Marije, u siromašnoj jevrejskoj porodici, koja se sklonila u Galileju. Galileja je planinska oblast zapadno od reke Jordan i Galilejskog jezera. Prema Josifu Flaviju, kod Jevreja su u to vreme postojale tri filozofske struje: fariseji, sadukeji i takozvani esenci. Treba napomenuti da je Isus bio poput rabina (hebrejski: učitelj, poznavalac pisma), odnosno jevrejski sveštenik i da je on ustvari iznutra reformisao jevrejsku religiju. Jevanđelja (što u prevodu sa grčkog znači „Dobra vest“), napisana su između 65. i 100. godine n.e. A napisali su ih Mateja, Marko, Luka i Jovan, po kojima su i dobila imena. Smatra se da je biblija pisana između 100. i 300. godine nove ere. Danas biblija prestavlja ne samo hrišćansku svetu knjigu, nego i najprodavanije delo svih vremena prevedeno na oko 1500 jezika. Pored hrišćanske biblije, koja se razlikuje kod katolika i pravoslavaca, postoji i Hebrejska biblija (eng. The Hebrew Bible, hebrejski: Tanakh).
Crkva - Širenje hrišćanstva Crkva prvih hrišćana formirana je oko apostola u Jerusalimu. Posle Pedesetnice (Pentekoste) (dan kada je, po Isusovom preskazanju,sveti duh sišao na apostole), oni objavljuju vesti o Isusovom vaskrsenju. Osnivaju crkvu po celom Sredozemlju koje je tada bilo po vlašću Rimljana. Prema spisama apostola Petra (15.-67. g.n.e), mnogi judeisti okreću se hrišćanstvu. Oni bivaju isključeni iz jevrejskih zajednica. Raspadom Rimskog carstva 476. godine hrišćanstvo će postati jedina veza između dve novonastale države – Zapadnog i Istočnog Rimskog carstva. Raspadom zapadnog i razvojom istočnog carstva, Sredozemljem se razvija briljantna hrišćanska kultura koja će prve značajnije sukobe imati 650. g. sa novoosnovanom islamskom verom.
Milanski edikt Car Konstantin Veliki koji je vladao od (306. – 337.) 30. aprila 313. godine Milanskim ediktom proglašava ravnopravnost hrišćanstva sa ostalim religijama, i ono 387. godine (74 godine posle)postaje i zvanična državna religija u Rimskom carstvu. Car Konstantin je bio ambiciozan čovek koji se za Hrišćanstvo vezao postepeno. U tom postepenom prelazu, udaljavajući se od paganstva, već 315. godine odbija da se popne na kapitol kako bi prineo žrtve pred paganskim hramom boga Jupitera. 319. godine car je toliko odstupio od paganstva da je te godine objavio edikt o poništavanju paganskih vera. Ipak, unekoliko pomirljiva politika prema paganima ostaje na snazi sve do 323. godine, kada pobeđuje svog zeta Licinija u borbi za vlast, i kada postaje jedini vladar Imperije.
Poslednjih godina pred smrt, Konstantin je naredio gradnju ogromne crkve Svetih Apostola u Carigradu, na jednom uzvišenju koje nadvisuje ceo grad. Imao je želju da bude kršten na reci Jordanu, ali ga je loše zdravlje u tome sprečilo. Neposredno nakon Vaskrsa 337. godine, kršten je u Nikomediji, od strane Jevsevija Nikomidijskog, a umire 22. maja 337. godine na sam praznik Pedesetnice (50 dana po krštenju).
Podela hrišćanske crkve. Brojne nesuglasice između istoka i zapada rimske imperije, kao i različitost filozofskih orijentacija i tumačenja teoloških pitanja (na primer tumačenje dogme o svetom trojstvu) u različitim delovima carstva prouzrokovale su raskol, odnosno podelu hrišćanske crkve. Velika podela (grč. šizma) se desila 1054. godine čime je završen spor između rimskog pape Lava XIX i carigradskog Patrijarha Mihajla Kerularija. S jedne strane je ostala Pravoslavna crkva (ona koja poštuje i čuva kanone i odluke sedam Vaseljenskih Sabora), koja odbacuje i ne priznaje univerzalni autoritet pape, i koja je danas organizovana uglavnom na nacionalnom nivou. Na drugoj strani je nastala Rimokatolička crkva, nad kojom Papa ima potpunu jurisdikciju.
Hrišćansko verovanje
Simbol Hrišćanstva je Sveti Krst
Hrišćani veruju u Isusa Hrista. Smatraju ga sinom jednog Boga. Veruju da je on poslat na zemlju da propoveda Jevanđelje, Božiju blagu vest, i narod poučava. Ključno verovanje je verovanje o Isusovovom raspeću, koje predstavlja otkup svih ljudskih grehova, i njegovo vaskrsenje iz mrtvih. Dan Isusovog rođenja hrišćani praznuju kao Božić, a dan njegovog vaskrsenja kao Vaskrs. Dan Hristovog stradanja obeležen je kao Veliki petak i on označava najtužniji hrišćanski praznik. Hrišćani veruju u vaskrsenje mrtvih i u novi život.
Pravoslavni, rimokatolički i monofizitski hrišćani i većina protestantskih hrišćana veruju u Isusa Hrista kao jednu od tri ipostasi (ličnosti), jednog jedinog Boga. Bog je jedan, u liku Oca, Sina i Svetog Duha, Sveta Trojica. Bog se, prema tome, u liku Sina ovaplotio i rodio kao čovek, te kao čovek poživeo i kao čovek stradao i umro, ali i vaskrsao. Svojom smrću i vaskrsenjem, pobedio je smrt, i otvorio put svim ljudima ka večnom životu. Mada je Bog izvor sve ljubavi i dobrote i sam savršena ljubav i savršen dobar, Bog je isto svepravedni i savršeni Sudija koji čoveku mora da sudi po njegovim delima, jer smisao čovekove egzistencije, po hrišćanima, nije samo ovdašnji život, nego i život večni.
Podela rimokatoličke crkve U šesnaestom veku u zapadnom hrišćanstvu se javlja snažan versko-politički pokret reformacije čiji je vođa bio Martin Luter. Reformcija je zapadno hrišćanstvo podelila u dve osnovne struje: rimokatolicizam i protestantizam (latinski: protestatio - protest). Povod za pobunu Martina Lutera bila je prodaja indulgencija, odnosno opraštanje grehova,čak i budućih, vernicima za novac. Indulgenciju je odobrio papa Julije II. Pokret reformacije i protivreformacije, rascep do kog je došlo u zapadnom hrišćanstvu, bili su povod za mnoge duge i teške verske ratove (Hugenotski rat, Stogodišnji rat). Kasnije je Žan Kalvin stvorio svoju interpretaciju protestantskih učenja. Ono što razlikuje protestantizam od rimokatoličanstva je odbacivanje svih crkvenih odluka, neprihvatanje pape kao posrednika između Boga i vernika i odbacivanje kulta svetaca, ikona i relikvija. Savremeni protestantizam se deli na Luteransku, Kalvinističku i Anglikansku crkvu.
Hrišćanski sabori Sinodi ili koncili (grčki σύνοδος, latinski concilium) u hrišćanstvu označavaju skupštine kojima prisustvuju visoki crkveni dostojnici, radi savetovanja o važnim teološkim pitanjima i donošenja zaknjučaka i propisa. Razne biskupske sinode beleži crkvena istorija već u II veku. Najšire značenje ima ekumenski ili vaseljenski sabor kome prisustvuju patrijarsi, biskupi, kardinali, Primasi (nekadašnja titula između mitropolita i patrijarha), nadbiskupi... i sazivaju se u izuzetnim prilikama , a zaključci su im obavezni za čitavu crkvu. Prvih sedam ekumenskih sabora (325-787) priznaju i istočna i zapadna crkva, dok ostale priznaje Katolička crkva iako su u njima učestvovali nekad i neki carigradski patrijarsi. Drugom Vatikanskom koncilu inspirisanom ekumenskim idejama pape Jovana XXIII prisustvovali su i predstavnici protestantske i pravoslavne crkve. Pregled ekumenskih sabora:
Nikejski І (325): posebno osudio Arijevu jeres.
Carigradski І (381): posebno osudio Makedonijevu jeres.
Efeški (431): osudio Nestorijevu jeres (odvojeni nestroijanci) i Pelagijevu jeres (pelagijanizam.
Halkidonski (Halkidonski sabor) (451): osudio Evtihijevu monofizitsku jeres, potvrđeno verovanje da su u Isusu dve prirode: božanska i čovečija.
Carigradski ІІ (553)
Carigradski ІІІ (680-681): osudio monotelete.
Nikejski ІІ (787)
Carigradski IV (869): osudio i svrgnuo patrijarha Fotija. Ovaj sabor zapravo predstavlja početak prve šizme između istočne i zapadne crkve. Dalji sabori se odvijaju na zapadu, umesto ovog istočna crkva kao vaseljenski računa sabor u Carigradu (879-890) koji je osudio sabor iz 869. godine i rehabilitovao patrijarha Fotija.
Lateranski І (1123): sankcioniše Vormski konkordat.
Lateranski ІІ (1139)
Lateranski ІІІ (1179)
Lateranski IV (1215): definisao nauku o transupstancijaciji.
Lionski І (1245)
Lionski ІІ (1274) (donosi odluku o reformi crkve i za kratko vreme uspostavlja jedinstvo istočne i zapadne crkve, radi zajedničke borbe u krstaškim ratovima.
Vieneski (1311-1312): ukida red templara.
Konstantski (1414-1418): počinje šizma u zapadnoj crkvi, osuđeni Jan Hus i Jerolim Plaški.
Sabor u Bazelu, ferari i Firenci (1431-1445): bazelski sabor je trebalo da ponovo ujedini istočnu i zapadnu crkvu, ali zbog protivljenja pape tome sabor je papa premestio u Feraru 1438. i Firencu 1439. godine. Na saboru u Firenci su se složili izaslanici cara Jovana Paleologa VIII sa prihvatanjem novog verovanja (creda) koje je kasnije odbacila carigradska crkva, tako da od unije nije ništa bilo. Unija sa jermenskom crkvom je proglašena 1439. godina, a sa jakobitima 1442. godine.
Lateranski V (1512-1517)
Tridentski (1546-1563): osudio Lutera, Kalvina i Cvinglija, podela na katolike i protestante.
Vatikanski І (1869-1870): definiše se dogma o papinoj nepogrešivosti.
Vatikanski ІІ (1962-1965): raspravlja o ekumenizmu, o slobodi vere i o uvođenju narodnog jezika u liturgiju.
Rasprostranjenost
Najbrojnije religije sveta. Zemlje, u koje su hrišćanske religije najbrojnije, označene su ljubičastom (Rimokatolici), plavom (Protestanti) i crvenkastom (Pravoslavci) bojom.
Hrišćanstvo je danas najrasprostranjenija religija na svetu, uz islam, sa najvećim brojem vernika. Hrišćani čine većinu u Evropi, celoj Americi, Australiji, a ima ih i u Aziji i Africi. Samo rimokatolika ima čak 980 000 000 po podacima iz 1991. godine. Crkve rimokatoličke ispovesti deluju u Španiji, Francuskoj, Italiji, Austriji, Poljskoj, Mađarskoj, južnoj Nemačkoj, Sloveniji, Hrvatskoj, Češkoj, Slovačkoj, gotovo celoj Latinskoj Americi. Anglikanska crkva razvijena je u Engleskoj. Protestantske crkve pokrivaju sve skandinavske zemlje, severnu Nemačku i Holandiju. Kalvinizam dominira u Škotskoj, Švajcarskoj i Holandiji, dok Luteranstvo preovlađuje u Skandinaviji, Nemačkoj i Baltičkim zemljama. Manji broj protestanata živi u Istočnoj Evropi i Francuskoj.
Pravoslavlje je zastupljeno u Evropi (Srbija, Crna Gora, Bugarska, Grčka, Rumunija, Republika Makedonija,Moldavija, Rusija, Ukrajina, Belorusija i Gruzija, delovima Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Albanije, Jermenije, Estonije, Letonije, Kipra te na bliskom istoku, a sada u porastu i u zemljama zapadne evrope, Amerike, dalekog istoka.
